Po co nam witamina K? Jakie są jej właściwości?

Opisanie właściwości witaminy K było dla medycyny lat 40. XX przełomem. Dwaj biochemicy Henrik Dam i Edward Adelbert Doisy, którzy odkryli jej wpływ na układ krzepnięcia, zostali nagrodzeni Nagrodą Nobla. Od tego wydarzenia minęło ponad 80 lat, w trakcie których dowiedzieliśmy się, że dzięki witaminie K nie tylko krzepnie krew, lecz także wzmacniają się kości i zęby. Ponadto uważa się, że suplementacja witaminy K zmniejsza ryzyko złamań i wystąpienia cukrzycy, zwiększa zasobność pamięci epizodycznej.

Witaminy K1, K2 i K3

Witamina K należy do grupy organicznych związków chemicznych. To witaminy rozpuszczalne w tłuszczach, do których należą:

• witamina K1, filochinon, związek pochodzenia roślinnego,

• witamina K2, menachinon, pochodzi z niektórych spożywczych produktów odzwierzęcych i żywności fermentowanej, a także jest przekształcana z witaminy K1 przez bakterie jelitowe.

Wyróżnia się także witaminę K3 pochodzenia syntetycznego, którą można znaleźć w suplementach diety.

Witamina K - wspomaga krzepliwość, wzmacnia kości, poprawia pamięć

Witamina K jest ważnym składnikiem budulcowym wielu bardzo ważnych dla człowieka białek. Przede wszystkim czynników krzepnięcia - (II) protrombiny, (VII) prokonwertyny, (IX) czynnika antyhemofilowego B i (X) czynnika Stuarta-Prowera. Protrombina i prokonwertyna są syntetyzowane w wątrobie właśnie dzięki witaminie K (głównie K1 - filochinonowi). Zatem również dzięki niej mogą zostać wytworzone biokatalizatory inicjujące proces krzepnięcia krwi. I to jest najważniejszą funkcją witaminy K, o czym zresztą najlepiej świadczy jej nazwa. K jak krzepnięcie, koagulacja.

Jednak witamina K oddziałuje nie tylko na układ krzepnięcia, lecz także układ kostno-szkieletowy. Razem z witaminą D umożliwia karboksylację osteokalcyny, która jest najważniejszym białkiem niekolagenowym tkanki kostnej, biorącym udział w procesie mineralizacji kości. Dzięki ukarboksylowanej osteokalcynie do tkanki kostnej mogą przenikać substancje mineralne, w tym głównie wapń, które wzmacniają kości i chronią je przed złamaniem. Uważa się, że poziom witaminy K ma związek z postępującą z wiekiem demineralizacją kości i zwiększonym ryzykiem złamań w przebiegu osteoporozy.

Jeszcze jedną ważną, choć mało znaną funkcją, jaką pełni witamina K w organizmie, jest jej wpływ na układ nerwowy. Witamina K bierze udział w powstawaniu nowych komórek nerwowych i ochronie tych już istniejących przed apoptozą (usunięciem). Współdziałanie witaminy K1 i K2 redukuje stres oksydacyjny, przyczyniający się do śmierci neuronów, których przecież liczba z biegiem czasu drastycznie spada. Oznacza to, że dzięki witaminie K można znacznie poprawić funkcjonowanie mózgu, wzmacniając system nerwowy i przeciwdziałając jego degradacji. Tym bardziej, że witamina K świetnie poprawia pamięć. Udowodniono, że osoby starsze, pomiędzy 70. a 85. rokiem życia, u których stwierdzono wysokie stężenie filochinonu w surowicy, mają lepszą pamięć epizodyczną (wydarzeniową, werbalną) niż osoby z niskim poziomem witaminy K1.

Niedobór witaminy K - krwotoki, niegojące się rany, łamliwe kości, osteoporoza i nowotwory

O niedoborze witaminy K mówią przede wszystkim neonatolodzy i pediatrzy. Poziom witaminy K u noworodków jest fizjologicznie tak niski, że może przyczynić się do noworodkowej choroby krwotocznej (VKDB), często kończącej się śmiercią. Aby temu zapobiec, zespół ekspertów opracował w 2010 roku program profilaktyczny, polegający na podawaniu witaminy K dla niemowląt jednorazowo do 5 godzin po urodzeniu oraz regularnie do ukończenia przez dziecko 3. miesiąca życia. Dzięki tym zaleceniom klasyczna postać noworodkowej choroby krwotocznej została praktycznie wyeliminowana, aczkolwiek śmiertelność z powodu jej późnego VKDB w dalszym ciągu jest dość wysoka. To dlatego wciąż tak wiele mówi się o znaczeniu witaminy K dla niemowląt i potrzebie jej suplementacji przez pierwsze 3 miesiące. A co ze starszymi dziećmi?

Nie ma reglamentacji dotyczących suplementacji witaminy K dla dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, które cieszą się ogólnym zdrowiem (suplementację zaleca się m.in. przy skazie krwotocznej). Wynika to z faktu, że jej wystarczającym źródłem na ogół okazuje się codzienna dieta. Witamina K występuje na przykład w ziemniakach, marchewce, natce pietruszki, sałacie, jeżynach, borówkach, żółtkach jaj, jogurtach, więc przynajmniej w minimalnej ilości jest obecna w rodzinnym jadłospisie. Wiadomo jednak, że żywienie dzieci to nie taka prosta sprawa. Kiedy dziecko nie chce jeść zielonych warzyw, mięsa, ryb ani nabiału, jest ryzyko pojawienia się niedoboru witaminy K. To ryzyko znacznie wzrasta po stosowanej antybiotykoterapii oraz u dzieci zmagających się z anemią czy ze stresem. Choć zbyt niski poziom witaminy K diagnozuje się rzadko, lepiej do niego nie dopuszczać. Deficyt w tym zakresie powoduje częste krwotoki bez wyraźnej przyczyny, w tym również krwawienie dziąseł podczas szczotkowania, obfitsze miesiączki, większą liczbę siniaków i wylewów podskórnych. Niedobór i niskim poziom witaminy K może przejawiać się pod postacią łamliwych paznokci, słabych zębów i kości, a nawet problemów z pamięcią i koncentracją oraz przewlekłego zmęczenia. Najlepszym sposobem, aby temu zapobiec, jest oczywiście przemycenie produktów bogatych w witaminę K w posiłkach, jeśli jednak to się nie udaje, warto sięgnąć po suplementację witaminową.

Jej stosowanie zaleca się nie tylko dzieciom i młodzieży wymagającym wsparcia organizmu witaminą K, lecz także seniorom, przede wszystkim obciążonym osteoporozą oraz mającym zbyt rzadką krew. Suplementacja witaminy K powinna przebiegać pod okiem lekarza. Może się okazać, że takie działanie jest niewskazane ze względu na współwystępowanie niektórych chorób i zażywanie niektórych leków. Wszelkie przeciwwskazania powinien wykluczyć internista, zalecający stosowanie farmaceutyków witaminowych. Jeśli lekarz daje zielone światło, osoby starsze, zwłaszcza w wieku 70+, powinny sięgnąć po witaminę K profilaktycznie. Dziś jest pewne, że przyjmowanie witamin K+D oraz wapnia może zmniejszyć ryzyko złamań kości nawet o 25%. Ponadto witamina K2 przeciwdziała degradacji tkanki kostnej, więc może złagodzić przebieg osteoporozy. Uważa się także, że przyjmowanie witaminy K1 może chronić przed cukrzycą, niektórymi nowotworami i Alzheimerem. To dobry sposób, by poprawić pamięć i usprawnić pracę mózgu.

Witamina K odgrywa ważną rolę dla układu krwionośnego, kostnego i nerwowego. Dzięki niej dzieci mogą zdrowo rosnąć, a osoby starsze dłużej cieszyć się dobrą kondycją. Suplementacja witaminowa to dobry sposób, by wzmocnić osłabiony różnymi czynnikami organizm, zwłaszcza gdy codzienna dieta okazuje się niewystarczająca.